Ανάμεσα σ’ Ανατολή και Δύση

Ανάμεσα σ’ Ανατολή και Δύση

Της Ειρήνης Μανωλοπούλου

Μας δόθηκε να ζούμε σε μια χώρα με τεράστιο μουσικό πλούτο, η οποία είχε ανέκαθεν το προνόμιο να ισορροπεί ανάμεσα σ’ Ανατολή και Δύση. Το προνόμιο αυτό, πάντα συμβαδίζει με μια πολύ μεγάλη ευθύνη, γιατί χρειάζεται μεγάλη σοφία και ταλέντο, για να μπορέσεις να περάσεις το σταυροδρόμι και με τη δημιουργία σου να γευτείς απλά την ισορροπία. Για τους λαϊκούς μουσικούς και οργανοπαίκτες που επί αιώνες κατάφεραν να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν τον μουσικό μας πλούτο ισορροπώντας αριστοτεχνικά στους δύο τόσο διαφορετικούς κόσμους, τα πράγματα ήταν πιο απλά. Οι μουσικοί αυτοί είχαν απόλυτα ξεκαθαρισμένη την «Ταυτότητά» τους και το ρόλο τους μέσα στην κοινωνική ομάδα του χωριού, της γειτονιάς, της παρέας. Πίστευαν ότι με τη μουσική πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στις εκδηλώσεις των συγχωριανών τους. Γι’ αυτό το λόγο αρκούνταν, στο να αναπαράγουν με τον δικό τους τρόπο τα ήδη υπάρχοντα τραγούδια και όταν έφταναν στη δημιουργία πατούσαν στέρεα σε τρόπους, ρυθμούς και ποιητικά σχήματα δοκιμασμένα απ’ το συλλογικό ταμείο της παράδοσης.

Η ισορροπία αυτή καθώς και η αδιάσπαστη ενότητα του λόγου της μουσικής και της κίνησης στον αιώνα μας, μεταφυτεύεται στην παράδοση του ρεμπέτικου μέσα από τα λιμάνια της Σύρας, της Σμύρνης, του Πειραιά με δημιουργούς ενταγμένους στον μικρόκοσμο του τεκέ, της φυλακής και αργότερα της ταβέρνας. Αυτή η ισορροπία όμως, ήταν δύσκολο να διατηρηθεί στις δύσκολες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες της χώρας μας. Έτσι ελλείψει των μεγάλων λαϊκών δημιουργών όπως ο Τσιτσάνης, οδηγηθήκαμε σε φόρμες τραγουδιού σαν το ελαφρολαϊκό ή αρχοντορεμπέτικο από τη μια και σαν το ινδοπρεπές, αραβοπρεπές ή γύφτικο από την άλλη.

Το νήμα με την παλιότερη παράδοση έρχεται να πιάσει μια νεότερη γενιά δημιουργών με πρώτο τον Διονύση Σαββόπουλο που θα μπορέσει να αισθανθεί κληρονόμος της παράδοσης του δημοτικού και του ρεμπέτικου και να αποκαταστήσει την ισορροπία στο εκφραστικό πλαίσιο της εποχής του. Ο Σαββόπουλος με μουσικούς όπως ο Ν. Ξυδάκης, ο Ν. Παπάζογλου και αργότερα ο Σ. Μάλαμας και ο Θ. Παπακωνσταντίνου κ.ά., χρησιμοποιούν την παράδοση σαν πηγή έμπνευσης «παίρνοντας στοιχεία από την παράδοση του δημοτικού και του ρεμπέτικου και ανάλογα με τις καταβολές του κάθε δημιουργού προκύπτει ένα προσωπικό μουσικό ύφος που σαν κοινό χαρακτηριστικό τόσο στην μουσική όσο και στο στίχο έχει αυτό που χαρακτήριζε πάντα την ελληνική μουσική, τη δημιουργική συνύπαρξη ανατολής και δύσης. Επίσης, θέλω να κλείσω την εργασία αυτή με ένα απόσπασμα από το κείμενο του Διονύση Σαββόπουλου με το οποίο προλογίζει το δίσκο «Η εκδίκηση της γυφτιάς», δίσκος ορόσημο για την μετέπειτα γενιά μουσικών και τραγουδοποιών, γιατί σ’ αυτό ανατρέχω κάθε φορά που αναρωτιέμαι για την πορεία και το μέλλον του ελληνικού τραγουδιού.

«... Μισώ το τραγούδι «της κουλτούρας». Γίνεται συνεχώς και πιο άχαρο, περιγράφει τις πραγματικότητες, καθόλου δεν τις εκφράζει. Το ελαφρολαϊκό πάλι, ποτέ μου δε το χώνεψα. Θυμάμαι μετά απ’ τον πόλεμο το έλεγαν τότε αρχοντορεμπέτικο. Ο Χιώτης το κατάφερε καλούτσικα, είχε δεξιοτεχνία. Μ’ αυτά και μ’ αυτά όμως, φτάσαμε στα «γαλλικά» με λίγο μπουζούκι. Η Πλέμπα αντέδρασε αμέσως, μ’ ένα λιγδερό είδος που αργότερα ονομάστηκε από τους υπερασπιστές της καθαρότητας της φυλής, ινδοπρεπές, τουρκογύφτικο ή γυφτιά. Είναι το αντίθετο του αρχοντορεμπέτικου. Το αρχοντορεμπέτικο ή ελαφρολαϊκό είναι ρεμπέτικο καπελωμένο απ’ την Ευρώπη, ενώ η «γυφτιά» είναι ούτως ειπείν ρεμπέτικο καπελωμένο απ’ την Ανατολή. Μα δεν είναι πρώτη φορά που όταν οι άνθρωποι εδώ αγανακτούν, μουντζώνουν την Ευρώπη και λένε «καλύτερα οι Τούρκοι». Το έχουμε αυτό στον Μακρυγιάννη ή στον Παπαδιαμάντη, το έχουμε και με τον Καζαντζίδη, τηρουμένων βεβαίως τον αναλογιών...».

Διονύσης Σαββόπουλος

Τέλος θα ήθελα να προσθέσω πως το ελληνικό λαϊκό τραγούδι, δεν χρειάζεται την βοήθεια του Θεού για να τα καταφέρει*, όσο οι νεότερες γενιές δημιουργών έχουν ξεκαθαρισμένη την «Ταυτότητά» τους και στρέφονται στα όσα προηγήθηκαν με διάθεση μαθητή - προσκυνητή και όχι πειρατικού επιδρομέα.

* Παράφραση της ευχής του Δ. Σαββόπουλου στη συνέχεια του κειμένου: «Θεέ μου, βοήθα το λαϊκό τραγούδι, μονάχο του δεν θα τα καταφέρει!»